W czasach nowożytnych działalność hospicyjna została zainicjowana przez J. Garnier (kobieta straciła męża dzieci), która w 1842 roku w Lyonie utworzyła schronisko dla umierających. Nazwano je Hospicjum Kalwaria. Później powstawało wiele takich ośrodków w innych częściach Francji. Irlandzkie Zgromadzenie Katolickie Sióstr Miłosierdzia założyło w 1879 roku hospicjum pod nazwą Hospicjum Naszej Pani dla Umie­rających w Dublinie [6].

Wraz z powołaniem domu zakonnego w londyńskiej dzielnicy Hackney (dzielnica slumsów) siostry zaczęły odwiedzać chorych. Dzięki ofiarności wiernych zakupiły budynek sąsiadujący z ich domem i przeznaczyły go na działalność samarytańską. Tak powstało Hospicjum św. Józefa w Londynie. W styczniu 1905 roku do hospicjum zaczęto przyjmować pierwszych pacjentów.

Pod koniec XIX wieku również w Londynie powstały trzy domy o podobnym charakterze: Dom Spoczynku Friedensheim (1885), Przybytek Naszego Pana (1891) oraz Dom dla Konających Ubogich św. Łukasza (1893), w którym od 1935 roku zaczęto regularnie podawać morfinę doustnie w indywidualnych dawkach, dobranych w celu kontrolowania bólu u chorych z zaawansowanymi postaciami raka. Zakłady te dały początek opiece hospicyjnej w jej współczesnym rozumieniu.

Pod wpływem rozmów z umierającymi Cicely Anders, powszechnie uznawana za pionierkę nowoczesnego ruchu hospicyjnego, opracowała koncepcję opieki nad nieuleczalnie chorymi (dostosowaną do współczesnych warunków i możliwości). Była to idea zbudowania specjalnego szpitala dla chorych w okresie terminalnym, zapewniającego im dobrą opiekę, umożliwiającego rodzinie i osobom bliskim towarzyszenie umierającym.

Po kilku latach pracy w Hospicjum św. Józefa, w 1967 roku Anders otworzyła Hospicjum św. Krzysztofa, także w Londynie. Data otwarcia Hospicjum stanowi moment zwrotny w dziejach współczesnej opieki medycznej. Londyńskie Hospicjum wzbudziło zainteresowanie nie tylko środowiska medycznego, lecz także psychologów, socjologów, filozofów i rodzin osób chorych.

Na początku funkcjonowania hospicjów (1967) opiekę nad chorymi terminalnie łączono z całodobowym pobytem pacjenta w ośrodku. Dwa lata później opieką objęto także osoby chore pozostające we własnym domu. Praktyka ta wzbudziła zainteresowanie amerykańskich prekursorów pomocy dla nieuleczalnie chorych, dobrze zorientowanych w założeniach ośrodka prowadzonego przez Sanders. Zainteresowano się zwłaszcza formami pomocy w naturalnym otoczeniu społecznym chorego. Następnym ważnym krokiem w kierunku optymalizacji działań wspomagających było powiązanie opieki domowej z opieką środowiskową. Za pierwsze takie przedsięwzięcie trzeba uznać zorganizowany w 1975 roku przy Hospicjum św. Łukasza w Sheffield ośrodek dziennego pobytu dla osób nieuleczalnie chorych.

Jak podaje Górecki, stworzono nie tylko warunki do rozwinięcia technik łagodzących dolegliwości fizyczne i psychiczne, lecz równocześnie odciążano rodzinę chorego w działaniach opiekuńczych, a tym samym wpisano ten typ służby społecznej w strukturę pracy socjalnej. Od 1975 roku równolegle z opieką domową rozpoczął funkcjonowanie Oddział Opieki Paliatywnej w montrealskim Szpitalu Królowej Wiktorii.

Zakres opieki paliatywno-hospicyjnej jest wielowymiarowy, ukierunkowany na wszechstronną, całościową opiekę nad pacjentem chorującym na nieuleczalne i niepoddające się leczeniu przyczynowemu, postępujące choroby, sprawowaną w końcowym etapie życia. Łagodzeniem cierpień fizycznych, psychicznych, duchowych, socjalnych oraz wspomaganiem rodzin chorych zajmują się wielodyscyplinarne zespoły złożone z lekarzy, pielęgniarek, rehabilitantów, wolontariuszy, kapelanów. Celem tych działań jest poprawa jakości życia chorych i ich rodzin.

W 2002 roku Światowa Organizacja Zdrowia (World Health Organization – WHO) zdefiniowała opiekę paliatywno-hospicyjną jako holistyczne działanie ukierunkowane na pacjenta i jego rodzinę, mające na celu (jeśli to możliwe) przedłużenie życia chorego i poprawienie jego jakości.

Światowa Organizacja Zdrowia określa opiekę pa­liatywną w sposób tożsamy z opieką hospicyjną. Ozna­cza to, że opieka hospicyjna obejmuje wszechstronne działania prowadzone przez profesjonalne zespoły interdyscyplinarne, mające na celu zaspokajanie potrzeb somatycznych (uśmierzanie bólu, duszności i innych objawów), psychosocjalnych oraz duchowych. Światowa Organizacja Zdrowia podkreśla rolę medycyny paliatywnej we wczesnym rozpoznawaniu tych potrzeb w celu zapobiegania wielu dotkliwym objawom, a nie tylko niesienia ulgi w cierpieniu chorym umierającym. Postępowanie paliatywne dotyczy wszystkich osób cierpiących na przewlekłe, postępujące, zagrażające życiu choroby, nie tylko pacjentów z zaawansowaną chorobą nowotworową. Obejmuje również podobne wsparcie dla rodzin tych osób. Holistyczna idea hospicjum jest realizowana poprzez pracę specjalistów wykształconych w dziedzinie medycyny paliatywnej – lekarzy i pielęgniarek, oraz fizjoterapeutów i psychologów klinicznych, a także osób duchownych. Zespoły te są wspierane przez specjalnie przygotowanych i przeszkolonych wolontariuszy.

 

Grażyna Kowalik
Studia Medyczne 2013